Miejscowość: Głogów
Miejsce: Centrum Kultury MOK
Data rozpoczęcia: 06.06.2025 18:00:00
Data zakończenia: 30.06.2025 16:00:00
Organizator: Miejski Ośrodek Kultury w Głogowie

Opis wydarzenia:
Nieikony. W poszukiwaniu obrazów żywych - wystawa malarstwa Pawła Wyborskiego

Wernisaż: 06.06.2025r. godz. 18.00

Paweł Wyborski:

"Od lat pozostaję w kręgu zainteresowania stylistyką ikony – to nawiązanie jest bardzo luźne, szerokie i absolutnie niekanoniczne. Ikonowa estetyka jest niezmiernie interesującym kodem kulturowym, niemniej szczególnie inspirująca wydaje się także jej materialna odrębność (odmienność substancji budującej samą ikonę, jak i bogaty materialnie kontekst wokół niej) oraz jej szczególne społeczne zakorzenienie - przypisywane jej osobliwe właściwości, jakimi cechuje się w świecie społecznym. Ikony albowiem mogły być kojarzone z obrazami żywymi/ożywianymi, aktywnymi samymi w sobie (np. pełniąc transcendentną rolę okien dających podgląd do innej rzeczywistości), jak i wplecionymi w szczególne aktywności uczestników religijnego rytuału. Istniały tradycyjne i ludowe przekonania o ponadnaturalnym pochodzeniu wielu ikon - ich pojawianiu się w szczególnych miejscach i okolicznościach. Oczywiste, że ku ikonom kierowane były także oczekiwania i prośby o interwencję, pomoc czy przychylność. Cały ten specyficzny charakter wynikający w dużej mierze ze specyfiki uspołecznienia ikony przekłada się na moje założenie o pewnej podmiotowości i sprawczości tych obrazów.



Zagadnienie tej sprawczości jest fascynujące samo w sobie. W przeszłości rozważałem je w kontekście zdolności obrazu do patrzenia/widzenia. Zakładałem, że obraz sam może być obserwatorem i przełożyło się to na wieloletni cykl wizjerów, w których wykorzystywałem zaczerpnięty z estetyki ikony motyw oka jako figury patrzenia, obserwowania i kontrolowania. Pojawiało się wówczas fundamentalne pytanie - czy obraz jest tylko oglądanym czy też oglądającym?



Ale ta sprawczość może manifestować się jeszcze inaczej – jako zdolność obrazu do ograniczania własnej widzialności. Takie przekonanie narodziło się na podstawie wieloletnich obserwacji – w starych cerkiewnych wnętrzach przypatrywałem się freskom. Obserwowałem obrazy zamazane i zniekształcone, rozpadające się, wciąż obecne, ale zanikające. Wycofujące się. Kluczowym momentem było uświadomienie sobie, że nie o upływ czasu tu chodzi, bo to zanikanie ma więcej wspólnego ze specyfiką (autonomią) ikony jako taką, że wynika to w jakiś sposób z intencji samego obrazu. To właśnie na tej podstawie uformowała się koncepcja, aby w malarski sposób pomyśleć o tym zanikaniu i zastanowić się nad jego konsekwencjami.



Kiedyś nazywałem ten cały szeroki cykl prac obrazami o ikonie. Dzisiaj bardziej skłaniam się ku nieikonom, bo w samej nazwie tkwi ważna deklaracja: nieikony nie są ikonami, co najwyżej zachowują w swej konstytucji pamięć o kontakcie z estetyką ikony. To są jedynie szczątki ikony, pozostałości.



Nieikony są znakami wycofywania się z obrazu tego co ikonowe. Treści i motywy opuszczają przedstawienie, postaci i wizerunki skrywają się pod warstwą malarską i pogrążają w mroku, czasem ulegają deformacji. Zupełnie jakby uaktywniał się mechanizm jakiegoś wewnętrznego ikonoklazmu – obrazy postanawiają ograniczyć swoją widzialność i odwracają się od oglądających, a zarazem nie znikają jeszcze zupełnie. W coraz większym stopniu rezygnują z funkcji reprezentacji i generowania dotychczasowych znaczeń. Te ślady ikony (czy może trafniej – ślady po ikonie) stają się coraz bardziej niewyraźne, za chwilę zatrą się zupełnie i pozostaną wyłącznie wspomnieniem zapisanym w pamięci malarskiej substancji, coraz ciemniejszej i coraz bardziej zakrywającej."